भारतातील एकात्मतेचे शिल्पकार आणि राष्ट्रनिर्माणाचे प्रेरणास्थान असलेले देशाचे पहिले उपपंतप्रधान व गृहमंत्री सरदार वल्लभभाई पटेल यांची जयंती दरवर्षी ३१ ऑक्टोबर रोजी “राष्ट्रीय एकता दिवस” म्हणून साजरी केली जाते.
यंदा त्यांच्या १५०व्या जयंतीनिमित्त देशभरात विविध कार्यक्रम, शपथविधी आणि एकता पदयात्रांचे आयोजन करण्यात आले आहे.
भारतीय संस्थानांचे एकत्रीकरण करून अखंड भारत घडवणाऱ्या या ‘लोहपुरुषा’च्या स्मरणार्थ देशभरात त्यांच्या विचारांचा वसा घेण्याचे आवाहन करण्यात येत आहे.
🇮🇳 एकसंघ भारताचे शिल्पकार
स्वातंत्र्यानंतर भारतात संस्थानांची तुकडेबाजी होती. तेव्हा पटेलांनी अवघ्या काही महिन्यांत ५६२ संस्थानांना भारतीय संघात विलीन करून दाखवले.
त्यांचे हे कार्य जगातील राजकीय इतिहासातील अद्वितीय उदाहरण मानले जाते. “एकतेशिवाय भारताचे अस्तित्व नाही”, हा त्यांचा ठाम विश्वास होता.
सरदार पटेलांच्या जयंतीला २०१४ पासून “राष्ट्रीय एकता दिवस” म्हणून साजरा करण्यास सुरुवात झाली.
देशभरात सरकारी अधिकारी, विद्यार्थी, सैनिक आणि नागरिक एकता शपथ घेतात. या निमित्ताने “रन फॉर युनिटी” या उपक्रमात लाखो लोक सहभागी होतात.
हा दिवस भारताच्या अखंडतेचा आणि सामाजिक ऐक्याचा प्रतीक ठरतो.
गुजरातच्या केवडिया येथे उभारलेला “स्टॅच्यू ऑफ युनिटी” हा सरदार पटेलांना समर्पित जगातील सर्वात उंच पुतळा आहे.
१८२ मीटर उंचीचा हा पुतळा केवळ वास्तुकलेचा चमत्कार नसून, भारताच्या एकात्मतेचा जिवंत प्रतीक आहे.
या स्मारकावर दरवर्षी लाखो पर्यटक आणि देशभरातील नेते श्रद्धांजली अर्पण करतात.
पटेलांचे प्रेरणादायी विचार
सरदार पटेलांचे विचार आजही तितकेच सुसंगत आहेत. ते म्हणत —
“आपला देश स्वतंत्र आहे असे वाटणे आणि त्याच्या स्वातंत्र्याचे रक्षण करणे हे प्रत्येक नागरिकाचे प्रमुख कर्तव्य आहे.”
ते पुढे म्हणाले होते —
“भारतातील प्रत्येक नागरिकाने हे लक्षात ठेवले पाहिजे की तो एक भारतीय आहे आणि त्याला या देशात सर्व हक्क आहेत, पण त्यासोबतच काही निश्चित कर्तव्येही आहेत.”
त्यांच्या अशा प्रत्येक विचारातून राष्ट्रनिष्ठा, जबाबदारी आणि आत्मविश्वासाची प्रेरणा मिळते.
“या मातीमध्ये काहीतरी अद्वितीय आहे,” असे पटेल नेहमी म्हणत.
त्यांचा विश्वास होता की, श्रद्धा आणि सामर्थ्य या दोन गोष्टी एकत्र आल्या तर कोणतेही कार्य अशक्य राहत नाही.
त्यांच्या नेतृत्वाखालील एकतेच्या चळवळीने भारतात नवसंजीवनी निर्माण केली.
पटेलांचा ठाम संदेश होता —
“एकता नसलेले मनुष्यबळ हे सामर्थ्य नाही; जोपर्यंत ते सुसंवादी होत नाही, तोपर्यंत ती आध्यात्मिक शक्ती बनू शकत नाही.”
त्यांचा हा विचार आजच्या सामाजिक आणि राजकीय परिस्थितीत अधिकच महत्त्वाचा ठरतो. विविधतेत एकता राखणे हेच भारताचे खरे सामर्थ्य आहे.
पटेलांनी आपल्या आयुष्यात सत्याग्रह, संयम आणि नम्रतेचा मार्ग स्वीकारला.
ते म्हणत, “धर्म, सत्य आणि न्यायाच्या मार्गावर चाला; तुमच्या हक्कांसाठी नम्रतेने पण ठामपणे उभे राहा.”
हीच विचारसरणी आजच्या तरुण पिढीला आदर्श घालून देते.
“कार्य निःसंशय पूजाच आहे, पण हास्य हे जीवन आहे,” असा त्यांचा दृष्टिकोन होता.
ते मानत की संकटे आली तरी मनोबल टिकवून, आनंदाने कार्य करत राहणे हेच राष्ट्रसेवेचे खरे तत्त्व आहे.
आजचा भारत प्रगतीच्या नव्या पर्वात प्रवेश करत असताना, पटेलांचे विचार पुन्हा एकदा जिवंत झाले आहेत.
धर्म, भाषा, प्रांत या पलीकडे जाऊन एकमेकांच्या सहकार्याने पुढे जाणे, हेच त्यांचे स्वप्न होते.
त्यांच्या शब्दांत —
“आपण भारतीय आहोत, हे विसरू नका; हक्कांसोबत कर्तव्यही पाळा.”
सरदार वल्लभभाई पटेलांचे जीवन म्हणजे राष्ट्रनिष्ठा, प्रामाणिकता आणि एकतेचा दीपस्तंभ आहे.
त्यांचा राष्ट्रीय एकात्मतेचा संदेश भारतीय लोकशाहीचे मर्म आहे.
आज प्रत्येक भारतीयाने त्यांच्या विचारांपासून प्रेरणा घेत, “अखंड भारत” या त्यांच्या स्वप्नाची पूर्तता करण्यासाठी प्रयत्नशील राहणे, हाच त्यांना दिलेला खरा अभिवादन ठरेल.
