प्रासंगिक लेख…!
भारतीय सांस्कृतिक-धार्मिक जीवनात विविध सण, उत्सव आणि राष्ट्रीय स्मरणदिन यांचा एक मुक्त प्रवाह आहे. अनेकदा हे दिवस स्वतंत्रपणे येतात. पण यंदा २०२५ एक अत्यंत दुर्मिळ योग जुळवून घेऊन आला आहे. दसरा (विजयादशमी) आणि महात्मा गांधी जयंती हे दोन्ही दिवस यंदा गुरुवारी, २ ऑक्टोबर जुळून आले आहेत. हा योग एका साधारण कल्पनेपेक्षा अधिक आहे. कारण तो दृष्टिपथ बदलतो. धर्म, राष्ट्रवाद, सत्याग्रह, कल्याण आणि सामाजिक आदर्श यांच्या संगमाचा दिवा दिपतो. प्रस्तुत लेखातून वाचकांना माहिती व्हावी, यासाठी एकत्रिताचा सामाजिक, धार्मिक, प्रतीकात्मक आणि राजकीय परिमाणावर प्रकाशझोत टाकण्याचा प्रयत्न केला आहे.
यंदा २ ऑक्टोबर २०२५ हा दिवस विशेष महत्त्वाचा ठरणार आहे. कारण या दिवशी दोन वेगवेगळ्या पण तितक्याच प्रेरणादायी वारसा असलेल्या सण-उत्सवांचा संगम जुळला आहे. दसऱ्याचा विजयाचा संदेश आणि महात्मा गांधींच्या अहिंसेचा मार्ग अशा दोन्हींचा एकत्रित विचार आजच्या काळाला नवी दिशा देऊ शकतो. अशा दोन दिवसांचा संयोग वार्षिकदृष्ट्या फार कमी घडतो. यापूर्वीही म्हणजे १९ वर्षांपूर्वी २००६ मध्ये विजयादशमी आणि गांधी जयंती यांचा एकाच दिवशी योग जुळून आला होता.
दसरा : अन्यायावर न्यायाचा विजय
दसरा म्हणजे केवळ रावण दहन नाही तर आपल्यातील वाईट प्रवृत्तींचा नाश करून सन्मार्गाने जगण्याचा संकल्प. शक्ती, शौर्य, सत्य आणि धर्माच्या विजयाचे प्रतीक असलेला दसरा आपल्याला शिकवतो की, कितीही मोठा अंधार असला तरी एका दिव्याने प्रकाश पसरतो.
गांधी जयंती : सत्य, अहिंसा अन्‌ स्वच्छतेचा मार्ग
महात्मा गांधींनी सत्याग्रह आणि अहिंसेच्या बळावर जगाला लढाईचा नवा मार्ग दाखवला. त्यांनी सांगितले की, खरी ताकद शस्त्रात नाही तर सत्यावर ठाम राहण्यात आहे. त्यांचा साधेपणा, स्वच्छतेबद्दलचा आग्रह आणि सर्वसमावेशक विचार आजही तितकाच महत्त्वाचा आहे.
दोन संदेशांचा संगम
यंदा २ ऑक्टोबर २०२५ रोजी हे दोन दिवस एकत्र आले आहेत. दसरा सांगतो… “वाईटावर विजय मिळवा.” गांधी जयंती आठवण करून देते… “वाईटाशी लढा पण अहिंसेच्या मार्गाने.” आजच्या सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक आव्हानांमध्ये अशा दोन्ही विचारांचा संगम म्हणजेच खरी गरज आहे. अन्याय, भ्रष्टाचार, असमानता यांना हरवायचे असेल तर दसऱ्यासारखे धैर्य दाखवावे लागेल आणि ते करताना गांधीजींसारखे संयम, अहिंसा आणि सत्य यांचा आधार घ्यावा लागेल. आजची पिढी तंत्रज्ञानात तर प्रगती करत आहे. पण मानवी मूल्ये हरवत चालली आहेत. स्पर्धा, ताण, द्वेष यामध्ये माणूस माणसापासून दुरावतो आहे. अशावेळी दसरा आणि गांधी जयंतीचा एकत्र संदेश म्हणजे शक्ती आणि संयम यांचा समतोल राखा. वाईट प्रवृत्ती, भ्रष्टाचार, हिंसा यांना सामूहिकपणे हरवा. यंदाचा २ ऑक्टोबर आपल्यासाठी केवळ कॅलेंडरवरील एक तारीख नाही तर विचारांचा महत्त्वाचा धडा आहे. दसऱ्याचा पराक्रम आणि गांधीजींचे शांत मार्ग यांचा संगम आपल्या समाजाला नव्या वाटा दाखवू शकतो. चला, या दिवशी आपण ठरवू या… अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवू या…, पण तोही गांधींच्या अहिंसेच्या मार्गाने. कारण खरी प्रगती ही केवळ विजयाने होत नाही तर ‘विजयातही’ मानवतेचा आदर जपला जातो, तेव्हाच होते.
एकत्रित विचार करण्याची सुवर्णसंधी
दसरा आणि महात्मा गांधी जयंती एकाच दिवशी येणे हे केवळ तारखांचा संयोग नसून देव-मानव, धर्म-न्याय, सत्य-अधर्म, राष्ट्र-अध्यात्म यांचा एकत्रित विचार करण्याची सुवर्णसंधी आहे. हे दोन पर्व एकत्र येऊन आपल्याला सांगतात की,
अधर्म, अज्ञान आणि अहंकाराचा नाश शक्य आहे… विजय संभव आहे. सत्य, अहिंसा, सेवा आणि धर्मनिष्ठता हे केवळ अतीतापासूनच प्रेरणा स्त्रोत नाहीत. ते आजच्या जगात जीवंत आहेत. सामाजिक न्याय, सहिष्णुता आणि समरसता यांचा प्रवाह धार्मिक श्रद्धेच्या पलीकडे जातो आणि राष्ट्रीय उत्साहाला पाया देतो. अशा संयोगाचा उपयोग केवळ स्मरणदिन म्हणून नाही तर एक जागरूक आंदोलन व चळवळ म्हणून करावा. प्रत्येक व्यक्ती, शाळा, मंडळ, संघटना, सरकार याने मिळून “सत्य आणि धर्म” हे विचार लोकांपर्यंत पोहोचावा आणि त्या दिवशी विजयाची नवी अनुभूती निर्माण व्हावी.
बाह्य रावणांबरोबरच अंतःकरणातील अंधारालाही हरवू या…!
आजच्या सोशल मीडिया आणि तात्काळ प्रतिक्रिया देणाऱ्या काळात, आपण वारंवार “दुसऱ्याला हरवणं” यालाच विजय समजतो. पण खरा विजय तेव्हाच होतो, जेव्हा आपण स्वतःच्या दुर्गुणांवर मात करतो, असं महात्मा गांधीजी शिकवून गेले. यंदाचा दसरा आपण साजरा करत असताना जर ‘रावण दहन’ करतानाच स्वतःच्या मनातील “रावणां”चेही दहन करण्याचा संकल्प केला तर दसरा खऱ्या अर्थाने गांधीजींच्या विचारांना साजेसा होईल. दसऱ्याचा खरा अर्थ गांधीजी आपल्याला अशा शब्दांत सांगतात की, “विजय तोच, जो द्वेषाशिवाय मिळवता येतो आणि शक्ती तीच, जी दुसऱ्याचं भलं करण्यासाठी वापरली जाते.” विजयादशमीच्या शुभदिनी आपण महात्मा गांधीजींचा हा संदेश लक्षात ठेवू या आणि बाह्य रावणांबरोबरच अंतःकरणातील अंधारालाही हरवू या…
विजयाचा दसरा, अहिंसेचा गांधी मार्ग,
एकत्र साजरे होणार मूल्यांचे मार्ग…
सत्य-धैर्याची शिकवण देईल अनोखा संगम,
यंदाची २ ऑक्टोबर ठरेल प्रेरणेचा नवा संगम.
‘दसऱ्याच्या’ शुभेच्छा… ‘अहिंसेच्या’ विजयासाठी…!
– शरद भालेराव
उपसंपादक,
दै. ‘साईमत’, जळगाव.
मो.क्र.८८३०४१७७३६
